احتمالا شنیده‌اید که فردی از نزدیکان شما درباره‌ی لوله‌ای که به معده‌ی دوستش وارد کرده‌اند و عمل گاواژ را برایش انجام داده‌اند صحبت کرده است و شما ندانستید که از چه حرف می‌زند و یا شاید خیال کرده‌اید که از عمل شست‌وشوی معده (لاواژ) حرف می‌زند! عمل گاواژ بسیار متفاوت‌تر از لاواژ است و در این مطلب به پرسش اساسی ذهن شما هنگام شنیدن این صحبت پاسخ داده‌ایم، پرسش این است:
گاواژ چیست؟
گاواژ به معنای تغذیه کردن فرد بیمار از طریق لوله‌ای (سوند دهان-بینی) به معده است. همان‌طور که همه‌ی ما می‌دانیم، تغذیه‌ی مناسب یعنی تامین یکی از اساسی‌ترین نیازهای بدن هر انسانی. غذا، منبعِ انرژی ماست و بدون آن همه‌چیز سخت خواهد بود و رنگ خود را از دست خواهد داد. اکنون ما از افرادی صحبت خواهیم کرد که به هر دلیلی (دلایلی که در ادامه‌ی مقاله آن‌ها را به شما خواهیم گفت) از خوردن خوراک ناتوانند یا توان خوردن آب و غذا را از طریق دهان ندارند و با ناتوانی در خوردن، دچار سوء تغذیه شدید و کاهش وزن می‌شوند و هم‌چنین عضلات‌شان از بین می‌روند و نیاز به گاواژ کردن دارند؛ البته گاواژ می‌تواند بسته به شرایط فرد بلندمدت یا کوتاه‌مدت‌تر باشد که حداکثر آن ۶ هفته تخمین‌زده می‌شود.
گاواژ چگونه انجام می‌شود؟
گفتیم که باید از طریق لوله‌ای نازک و منعطف (سوند معده) که به معده‌ی فرد اتصال داده شده او را گاواژ کنیم؛
اما چگونه باید گاواژ در خانه را انجام داد؟
ابتدا باید چند وسیله را برای رفع نیاز و کار اصولی کنار دست خودمان بگذاریم که شامل: گوشی پزشکی، حوله، سینی استیل، ظرف استیل مدرج، سرنگ، محلول آماده شده و لیوانی آب است.
پس از تهیه‌ی وسایل، دست‌های خود را بسیار خوب (معمولا بین ۳۰ تا ۶۰ ثانیه) خواهیم شست و بهتر است از دست‌کش استفاده شود تا بهداشت بیمار و محیط بهتر رعایت شود و مشکلی پیش نیاید. فردی که نیاز به گاواژ دارد بایستی حتما در حالت نشسته یا نیمه نشسته باشد. محلول صنعتی یا از پیش آماده شده را کنار دست خودمان می‌آوریم اما صبر می‌کنیم، زیرا پیش از آن باید مطمئن شویم که لوله سرجایش است، جابه‌جا نشده و هم‌چنین فرد موردنظر تاب‌آوری مورد نیاز برای گاواژ و سوند را دارد.
برای اطمینان سرنگ را باز کرده و آن را به انتهای لوله (قسمتی که بیرون است) وصل می‌کنیم و منتظر می‌مانیم، اتفاقی که احتمال است بیفتد، پس دادن مواد است که اگر سرنگ پر شد و این پس دادن مواد معده ادامه داشت نباید گاواژ را انجام بدهیم و بهتر است پس از ادامه‌دار شدن چند ساعته، حتما به پزشک اطلاع دهیم؛
اما اگر این‌طور نبود یعنی میزان طاقت بیمارمان خوب است(برای کمتر از ۱۰ سی‌سی مواد برگشتی) و می‌توان گاواژ را انجام داد و برای اطمینان حاصل کردن از جای لوله، سرنگ را درآورده و از هوا پر می‌کنیم، دستی بر روی ناحیه‌ی معده‌ی بیمار می‌گذاریم و می‌فشاریم، (باید مراقب باشیم که دست‌مان را با شدت فشار ندهیم و با فرد به ملایمت برخورد کنیم)، پس از تخلیه شدن معده‌ی بیمار اگر زیر دست خود هوایی احساس کردیم بدیم معناست که سوند بینی معده سرجای خود قرار دارد؛ پس با خیال آسوده سرنگ را از آب پر می‌کنیم (۳۰ تا ۶۰ میلی لیتر) تا از بسته شدن لوله و مسدود شدن آن جلوگیری کنیم، مسیر غذا را پاکسازی کنیم و مقدار آب مورد نیاز را به فرد برسانیم.
وقتی آب وارد معده شد غذادهی بلامانع است و می‌توانیم سرنگ را از محلولی که دمای متعادلی دارد پر کنیم. دقت می‌کنیم که فاصله و ارتفاع سرنگ از سر و بدن بیمار خیلی زیاد یا خیلی کم نباشد و بازه‌ی متوسط و متعادلی میان این دو باشد. یادتان باشد هنگام گاواژ کردن و غذا دادن به فرد به هیچ عنوان از پیستون سرنگ استفاده نکنید، بگذارید مواد بدون عجله به بدن بیمار جذب شوند تا تبدیل به اضافاتی برای تخلیه نشوند و آسیبی به بافت مخاط معده وارد نشود. پس از اتمام، دوباره آب را وارد لوله کنید تا شسته شود، رعایت بهداشت برای افراد نیازمند گاواژ التزام دارد. انتهای لوله را نیز با گیره‌ای ببندید تا محتویات معده بازگشتی نداشته باشد.
مراقبت‌ها:
- تا حدود نیم ساعت پس از غذا دادن، بیمار را در حالت نشسته یا نیمه نشسته نگه دارید.
- محلول را کم‌کم و در وعده‌های زیاد به بیمار بدهید.
- رعایت بهداشت دهان و دندان بیمار اهمیت دارد، بهتر است پس از غذادهی، دهان فرد را بشویید (حتی از مسواک نیز استفاده کنید).
- چسب روی بینی را هر چند روز یکبار عوض کنید و به طور مرتب جای چسب را تعویض کنید.
- بینی فرد را با گوش‌پاک‌کن و پماد آ دِ یا هر پماد نرم‌کننده‌ی دیگری، مرطوب کنید.
چه کسانی گاواژ انجام می‌دهند و کاربرد آن چیست؟
افرادی که به گاواژ نیاز دارند معمولا این افراد هستند:
- افراد دارای اختلالات خوردن؛ در اثر وسواس درباره‌ی شکل بدن، وزن و... .
- افراد دارای اختلالات عصبی؛ در اثر بی‌اشتهایی عصبی.
- افراد دارای بیماری پیشرفته ایدز؛ ویروس HIV از اشتها جلوگیری می‌کند و طعم غذا را در دهان بد می‌کند.
- افراد دارای سیستیک فیبروزیس؛ در اثر اختلالات گوارشی.
- افراد دارای آسیب‌های خاص مغزی؛ در اثر ناتوانی مغزی.
- افراد دارای بیماری اسکلروز جانبی آمیوفتریک (Als)؛ در اثر از دست رفتن کنترل عضلات و مشکل در جویدن و بلع.
- افراد دارای آسیب‌های خاص در صورت و مری؛ در اثر ناتوانی مری و یا فک و دهان.
- افراد دارای بیماری‌های تنفسی؛ در اثر مختل شدن بلع، تنگی نفس حاد هنگام غذا خوردن و یا برای سهولت بلع بیمار.
- افراد دارای جراحی فک و صورت؛ در اثر دوره نقاهت و بسته شدن فک برای جوش خوردن استخوان‌ها.
- افراد دارای آسیب‌های نخاعی؛ در اثر از دست دادن حرکت.
- افراد دارای نارسایی احتقانی قلب یا سرطان؛ در اثر بی‌اشتهایی ناشی از این دو بیماری.
- افراد باردار دچار اختلال بلع گرفتگی شدید؛ در اثر سوزش معده و درد شدید.
- افراد دچار متابولیسم بسیار بالا (مثل سوختگی شدید)؛ در این موارد فرد تا دو برابر بیش‌تر از حالت معمول نیاز به کالری و مخصوصا مواد پروتئینی دارد.
- افراد دارای اختلالات رشد؛ در اثر کاهش اشتها.
کاربرد گاواژ در تمامی مصداق‌های بالا یک چیز مهم است: تامین نیازهای بدن بیماری که به هر دلیل از بلعیدن خوراک محروم است (برای مثال سطح هوشیاری پایین).
گاواژ چه عوارضی دارد؟+علت آن‌ها!
گاواژ عوارض زیادی ندارد اما به دلیل حساسیت وضعیت بیمار مراقبت‌ها باید طوری انجام شود که عوارض را به حداقل برساند؛
شرح عوارض:
- ورود مواد به ریه: به این دلیل است که لوله از جای خود جدا شده و یا در اثر استفراغ فرد، مقداری از مواد غذایی وارد ریه شده که معمولا برای همین است که پزشکان و متخصصان می‌گویند فرد باید درحالت نشسته یا نیمه نشسته گاواژ کند.
- اسهال: دلیل آن این است که غذای فرد چرب بوده، سرعت ورود غذا به بدن بسیار سریع بوده و یا فرد به آن غذا حساسیت نشان داده و بدن ناسازگاری کرده است.
- استفراغ و حالت تهوع: دلیل آن این است که لوله از جای خود خارج شده، ماده با فشار و سریع به بدن بیمار وارد شده (استفاده از پیستون سرنگ) و یا معده پر و غذا آلوده بوده است.
- انسداد لوله: دلیل آن این است که لوله پیچ خورده است، در محلول غذایی ذرات بزرگ غذا وجود داشته است و یا مسیر لوله به خوبی با آب شسته نشده است (پیش از گاواژ حتما این کار را انجام بدهید).
- نفخ: دلیل آن این است که همراه مواد غذایی مقداری هوا وارد لوله شده است و یا حجم مواد داده شده زیاد بوده است و فرد را دچار نفخ کرده است.
- یبوست: دلیل آن این است که رژیم غذایی فرد رعایت نشده، سبزی‌جات و گیاهان کمی به بدن فرد رسیده و یا از لبنیات بیش از حد استفاده شده است.
محلول تغذیه از چه تشکیل شده است؟
محلول موردنظر بایستی حاوی تمام مواد مورد نیاز بدن (ویتامین‌ها، پروتئین، کربوهیدرات، لیپید و...)باشد. اگر می‌خواهید در خانه این محلول را تهیه کنید بهتر است مراقب باشید که چه چیزی را و با چه حجمی به فرد بیمار می‌دهید، محلول موردنظرتان باید از انرژی غنی باشد. (همان‌طور که محلول‌های صنعتی و استاندارد بیمارستان‌ها تا حدی از این مواد غنی هستند که البته بسته به شرایط بیمار نیز هست). می‌توانید در تهیه‌ی محلول خانگی از موادی مانند: شیر، گوشت، عسل، برنج، آب گوشت، آب میوه طبیعی، لوبیا، ماست و... استفاده کنید، خوب آن‌ها را ترکیب کرده و از یک صافی رد کنید؛ اما به طور کلی بهتر است بیش‌تر از محلول‌های تجاری استفاده شود.
نکاتی که برای تهیه محلول باید به آن‌ها توجه کنید:
- همه غذایی کاملا ترکیب شده باشد تا موجب انسداد لوله نشود.
- محلول به صورت روزانه تهیه شود.
- میزان آب اضافه شده به مقداری نباشد که از مواد مغذی بکاهد.
- هرگز نباید قرص و داروی فرد را با محلول غذا مخلوط کنید؛ برای دارو دادن، آن را با آب گرم و مقدار کم ترکیب کنید.
لاواژ چیست؟
عمل شست‌وشوی معده یا لاواژ برای زمانی که شما سم یا مواد شیمیایی بلعیده‌اید است. حدودا ۲۰۰ سال است که مورد تجویز پزشکان است و درصورتی عملکرد خوبی خواهد داشت که پیش از ۴ ساعت به بیمارستان مراجعه کنید(حتی بهتر از آن ۳۰ دقیقه الی ۱ ساعت اولیه). در فرآیند لاواژ، دکتر با استفاده از لوله‌ی دهان-بینی دستگاه گوارش شما را ضدعفونی و عاری از مواد شیمیایی می‌کند. البته عمل لاواژ باید کم مورد تجویز قرار بگیرد (مگر موارد اضطراری) زیرا می‌تواند عوارض خطرناکی را از جمله ( آسیب به سیستم گوارش، خون‌ریزی، آسیب به مری، پنومونی آسپیراسیون، وارد شدن لوله به مجرای تنفسی و...) داشته باشد. ممنوعاتی درباره‌ی این عمل نیز وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- تشنج فرد و کما.
- مسمومیت با مواد اسیدی.
- مسمومیت با نفت.
تفاوت گاواژ و لاواژ چیست؟
همان‌طور که متوجه شدید، تفاوت این دو در کارکرد و عوارض آن‌هاست. گاواژ برای تغذیه فرد است و لاواژ برای خارج نمودن سمومی که فرد بلعیده. درواقع لاواژ برای کنترل خون‌ریزی معده، پی‌گیری محل خون‌ریزی و جلوگیری از تهوع و استفراغ است و گاواژ برای تامین نیازهای اولیه و حیاتی بدن است.
